Atsız b. Muhammed (1128-1156) Hârizmşahlar Devleti Hükümdarı.

Hârizmşahlar Devleti hükümdarı (1128-1156).

Selçuklu Hükümdarı Sultan Sencer’in Hârizm valisi Kutbüddin Muhammed’in oğlu ve Melikşah’ın ibrikçibaşısı Anuş Tegin’in torunudur. 490 yılı Receb ayında (Haziran-Temmuz 1097) doğdu. Veliahtlığı sırasında babasına yardımcı olur, onun tâzimlerini arzetmek üzere iki yılda bir Merv’e, Sultan Sencer’in katına giderdi. Hatta İbnü’l-Esîr’in verdiği bilgiye göre Atsız, Türkmenler’le meskûn Mangışlak’ı veliaht iken fethetmiştir (el-Kâmil, X, 268). Ayrıca onun, Sultan Sencer’in 512’de (1118) yeğeni Mahmud b. Muhammed Tapar’a karşı yaptığı sefere katıldığı da bildirilmektedir (İbn İsfendiyâr, II, 54).

Atsız 1128 yılında, kayda değer bir güçlükle karşılaşmadan babasının yerine geçti. Hükümdarlığının ilk yıllarında Sultan Sencer’e sadakatle hizmet etti. Bu münasebetle, Karahanlı Tamgaç Han’ın isyanı dolayısıyla Sultan Sencer’in 524 (1129-30) yılında Mâverâünnehir’e, 1132’de Irak’a, 1135 yılında da Gazne’ye yaptığı seferlere katıldı. Bununla beraber bir taraftan Sultan Sencer’e hizmet ederken diğer taraftan da ülkesini genişletip kuvvetini arttırmak için komşu Türk ülkelerine seferler düzenledi. 527 (1132-33) yılında aşağı Seyhun boylarındaki meşhur Cend şehri üzerine yürüyüp buranın gayri müslim hükümdarını bozguna uğrattı ve pek çok ganimet ele geçirdi. Atsız’ın bu seferdeki asıl gayesi ise Türk bozkırlarının insan gücünden askerlik alanında faydalanmaktı. Halefleri de bu siyaseti şuurlu bir şekilde uyguladılar. Bunun neticesinde İslâm âleminin her yerinde birinci sınıf asker sayılan Türkler’in Kıpçak kolu ile onların en yakın kardeşleri olan Kanglılar’dan kalabalık sayıda oymaklar askerî hizmetlere alındılar. Bu da Hârizmşahlar Devleti’nin gittikçe güçlenmesinde ve bu devletin Seyhun’dan Aras’a kadar uzanan büyük bir imparatorluk haline gelmesinde en mühim unsurlardan birini teşkil etti. Atsız X. yüzyıldan beri Türkmenler’in yurdu olan Mangışlak’ı da fethetmiş, fakat Türkmenler’i askerlik hizmetinde kullanmayarak sadece vergi veren halk (raiyyet) seviyesinde tutmuştu. yazının devamı.