Çin tarihi, yazılı kaynaklara göre 3500 yıldan fazla geriye uzanmakta olup yazılı Çin tarihi ise MÖ 1500’lerde
[1][2] Shang Hanedanı döneminden (c. MÖ 1600–1046) başlamaktadır.
Çinbinlerce yıllık tarihi ile dünyanın en eski
medeniyetlerinden biri
[3] ve
uygarlığın beşiği olarak kabul edilmektedir.
[4] Çin uzun tarihi boyunca değişimli olarak birleşik bir devlet olarak veya birçok devlet halinde parçalanmış olarak varlığını sürdürmüştür.
Çin tarihi geniş anlamda antik (MÖ 2100-221), imparatorluk (MÖ 221-1912) ve modern tarih (1912-günümüze) olmak üzere üçe ayrılır. Çin tarihi genel olarak
hanedanlıklara ayrılır.
Prehistorya
Homo erectus günümüz
Çin‘e yaklaşık bir milyon yıl önce ayak bastı.
[5]
Çin medeniyeti tarihçilere göre
Henan eyaletinde
Sarı Nehrin ortasında doğmuştur. Gelişmiş Neolitik kültürlerin kalıntıları 7000 yıl öncesine dayanmaktadır. Ayrıca Güney Çin’de Neolitik keşifler yapılmıştır. Bunların her biri bir tarım kültürüdür fakat kuzeyde
darı ve güneyde
pirinç yetiştirilmekteydi.
İlk Çin devleti tarihçilere göre
Sarı Nehir civarında kurulmuştur. MÖ 2500 yılında Geç Neolitik Longshan medeniyeti gelişmiştir. İlk bronz objeler ve en eski şehir
Erlitou MÖ 2000’lerde kurulmuştur. Çin’in ilk hanedanı yaklaşık MÖ 2100’de kurulan efsanevi
Xia Hanedanı‘dır. Ancak bu döneme ait yazılı kaynaklar henüz tespit edilememiştir.
Çin’in yazılı tarihi ise MÖ 1600-1100’lerde
Shang Hanedanı ile başlamaktadır.
Radyokarbon tarihleme yöntemi ile ilk yazılar MÖ 1500’de yazılmıştır.
[6] Shang Hanedanı’nı daha sonra
Zhou Hanedanı takip etti. Bu üç hanedanlık kralın gücünü dini konumundan aldığı
teokratik Tunç Çağı Devletleri idi.
MÖ 700’lerden itibaren Çin daha sonra bağımsız hale gelecek küçük prenslikler halinde bölünmeye başladı. Bu dönem
İlkbahar ve Sonbahar Dönemi olarak bilinir ve bunu MÖ 400’de başlayan ve çeşitli devletlerin hegemonya için mücadele ettiği
Savaşan Devletler Dönemi izledi. Bu dönemde demir daha yaygın olarak kullanılmaya başlandı ve klasik
Çin medeniyeti doğdu. Klasik Çin edebiyatı ve edebi dili ile
Konfüçyüsçülükve
Taoizm gibi akımlar bu dönemde ortaya çıkmıştır.
İmparatorluk dönemi
Qin Hanedanı
-
Batıda yer alan
Qin devleti MÖ 300’lerden itibaren küçük devletleri fethederek ve sınırlarını güneye genişleterek MÖ 221’de tüm Çin’i birleştirdi ve
Qin Hanedanı kuruldu. Qin Hanedanı’nın kurulmasıyla Çin’de imparatorluklar dönemi başladı. Bu dönemde ilk
Çin Seddi inşa edilmiş ve para, ölçü ve ağırlık birimleri bu dönemde standartlaştırılmış, daha iyi bir yazı sistemi oluşturulmuştur.
Qin Hanedanı taht krizi sonucu çıkan halk ayaklanması ile MÖ 221’de yıkıldı ve yerine
Han Hanedanı kuruldu.
Han Hanedanı
-
Qin Hanedanı’ndan sonra gelen
Han Hanedanı MS 220 yılına kadar hüküm sürdü. Han Hanedanı, Çin nüfusunun çoğunluğunu oluşturan
Han ulusuna adını vermiştir. Han Hanedanı zamanında Çin’in nüfusu yaklaşık olarak 60 milyondu ve bu dönem Çin’in altın çağı olarak bilinir. Han Hanedanı Çin’in sınırlarını genişlemiş ve Doğu Asya’daki egemenliğinin temellerini atmıştır. Bu genişleme ticarete dayalı olup Çin bu dönemde ipek ihraç etmeye başladı ve
Orta Asya’ya kervan ticaretini sağlayan yollar güvenlik altına alındı. Yine resmi bir yönetim sistemi kuruldu ve hükümdarlar akrabalarına önemli derecede özerkliğe sahip topraklar verdi.
Konfüçyüsçülükdevlet ve devlet hizmetinde yükseldi ve MÖ 2. yüzyılın sonunda devletin resmi öğretisi haline geldi. Han Hanedanlığı’nın sonlarında merkezi hükümetinin gücü azaldı ve Çin bağımsız ve kendi kendini idare ettirebilen beyliklere ayrıldı. Bu dönemde yaşamış en önemli Çinli tarihçiler ise
Sima Qian ve
Ban Zhao‘ydu.
[7]
Üç İmparatorluk
-
MS 2. yüzyıla gelindiğinde imparatorluk kara satın alımı, işgaller ve eş klanları ile
hadımlar arasında çıkan kavgalar karşısında zayıflamaya başladı. MS 184 yılında çıkan
Sarı Türban İsyanı savaş ağaları dönemine yol açtı. Ardından gelen karışıklıkta üç ülke
Üç İmparatorluk döneminde birbirlerine karşı üstünlük sağlamaya çalıştı. Bu dönem
Üç Krallık Romanı gibi eserlerde büyük ölçüde romantikleşti.
208’de
Cao Cao‘nun kuzeyi birleştirmesinden sonra oğlu 220 yılında
Wei Hanedanı‘nı ilan etti. Daha sonra Wei’nin rakipleri
Shu ve
Wu bağımsızlıklarını ilan etmesiyle Çin’de Üç İmparatorluk dönemi başladı. Bu dönemde Qin ve Han Hanedanları döneminde var olan devletin kademeli bir şekilde merkezden uzaklaşıldı ve büyük ailelerin güçleri artmıştır.
265 yılında
Jin Hanedanı Wei’yi devirdi ve daha sonra 280 yılında ülkeyi birleştirdi. Ancak bu birlik kısa sürdü.
Jin Hanedanı
-
Jin Hanedanı, Çinli olmayan yerleşimcilerin isyan etmesi ve
Luoyang ve
Chang’an‘ı ele geçirmesinden sonra imparatorluk prensleri arasında çatışmalar ve Çin’in kuzeyindeki kontrolü kaybetmesi sonucunda ciddi bir şekilde zayıfladı. 317 yılında modern günümüz
Nanjing‘deki bir
Jin prensi imparator oldu ve başka bir yüzyıl boyunca günümüzde Doğu Jin olarak bilinen Güney Çin’i elinde tutan hanedan olarak sürdürdü. Bundan önce tarihçiler Jin Hanedanı’nı Batı Jin olarak adlandırmaktaydılar.
Kuzey Çin, çoğunlukla
Hiung-nu,
Xianbei,
Jie,
Di ve
Qiang hükümdarları tarafından kurulan
bağımsız krallıklaraayrıldı. Bu halklar
Türklerin,
Moğolların ve
Tibetlilerin atalarıydı. Birçoğu iktidara gelmelerinden çok önce bir dereceye kadar Çinlileşmiştiler. Onaltı Krallık döneminde savaş kuzeyi sarstı ve güneydeki büyük ölçekli Han Çinli nüfusu
Yangtze Havzası’na yerleşti.
Güney Kuzey Hanedanları
-
5. yüzyılın başında Çin,
Güney Kuzey Hanedanları olarak bilinen ve ayrı devletçiklerin ülkenin kuzeyi ve güney kesimini yönettiği bir döneme girdi. Güneyde, Doğu Jin
Liu Song,
Güney Qi,
Liang ve
Chen hanedanlıklarına ayrıldı. Bu hanedanlıklarının her biri Han Çinli yönetici aileler tarafından yönetilmekteydiler ve başkent olarak Jiankang’ı (modern
Nanjing) kullandılar. Kuzeyden gelen saldırıları durdurdular ve Çin uygarlığının pek çok yönünü korudular.
Kuzeyde ise
On Altı Krallık‘ın sonuncusu 439’da kuzey Çin’i birleştiren göçebe bir halk olan
Xianbei tarafından kurulan bir krallık olan
Kuzey Wei tarafından ortadan kaldırıldı. Kuzey Wei sonunda
Doğu ve
Batı Wei‘ye ve daha sonra da
Kuzey Qi ve
Kuzey Zhou‘ya ayrıldı. Bu devletler Xianbei aileleri ile evlenen Xianbei veya Han Çinliler tarafından yönetildiler.
Ülkenin bölünmesine rağmen,
Budizm ülkenin her tarafına yayılmıştır. Güney Çin’de Budizmin yasaklanıp izin verilmeyeceğiyle ilgili şiddetli tartışmalar sık sık imparatorluk sarayı ve soylular tarafından yapıldı. Son olarak Güney Kuzey Hanedanları döneminin sonlarına doğru Budistler ve
Taocular bir uzlaşmaya vardı ve birbirlerine daha hoşgörülü davrandılar.
589’da
Sui Hanedanı Çin’i bir kez daha bir araya getirerek Çin’in 400 yıllık bölünmüşlüğüne son verdi.
Sui Hanedanı
-
Sui Hanedanı 29 yıl sürmüş ve üç imparatorun saltanatına tanıklık etmiştir. Sui
İmparator Wen‘in önderliğinde Çin’i yeniden bir araya getirdi. Sui Hanedanı döneminde halefleri Tang tarafından da benimsenecek üç daire ve altı bakanlık hükümet sistemi, standart sikke, Çin Seddi’nin geliştirilmesi ve
Budizme resmi destek dahil birçok alanda yenilikler yapıldı.
Tıpkı Qin gibi Sui de kaynaklarını tüketerek kısa bir süre sonra çöktü ve yerini
Tang Hanedanı‘na bıraktı.
yazının devamı.
